Đôi nét về Tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của người Việt

Ý nghĩa của khái niệm “Tổ tiên”

Tổ tiên là khái niệm để chỉ những người có cùng huyết thống, đã mất như kỵ, cụ, ông, bà, cha, mẹ... là những người có công sinh thành và nuôi dưỡng có ảnh hưởng lớn đến đời sống vật chất và tinh thần của thế hệ những người đang sống.

Tổ tiên trong xã hội nguyên thủy có nguồn gốc là tổ tiên tô-tem của thị tộc. Từ tổ tiên tô-tem chuyển sang tổ tiên người thực là quá trình chuyển từ chế độ thị tộc mẫu hệ sang chế độ thị tộc phụ hệ.

Tổ tiên trong xã hội có giai cấp được thể hiện đầy đủ hơn. Họ thường là những người đàn ông giữ vị trí chủ gia đình, gia tộc, đã mất, có quyền thừa kế và di chúc tài sản theo quan niệm của chế độ phụ quyền.

Trong quá trình phát triển của lịch sử, quan niệm tổ tiên cũng có sự biến đổi, phát triển. Tổ tiên không còn bó hẹp trong phạm vi huyết thống - gia đình, họ tộc... mà đã mở rộng ra trong phạm vi cộng đồng, xã hội. Sự hình thành và phát triển của các quốc gia, dân tộc thường gắn liền với tên tuổi của người có công tạo dựng, gìn giữ cuộc sống cộng đồng. Họ là những anh hùng, danh nhân văn hóa mà khi sống được tôn sùng kính mến, khi mất được tưởng nhớ, thờ phụng trong các không gian tôn giáo. Có khi tại các cơ sở thừa tự khác ở Việt Nam, họ là những Tổ sư, Tổ nghề, Thành hoàng làng, anh hùng dân tộc,...

Ở Việt Nam, vua Hùng được xem là ông Tổ của người Việt ở đồng bằng Bắc bộ và cũng là ông Tổ chung của cả 54 dân tộc, là người có công khai quốc, được thờ ở Đền Hùng - Phú Thọ. Phùng Hưng được nhân dân suy tôn là "Bố Cái đại vương". Trần Quốc Tuấn, có công đánh giặc giữ nước, được tôn làm "cha" của muôn dân được thờ ở Kiếp Bạc - Hải Dương và nhiều nơi khác.

Tổ tiên còn là người có công truyền nghề, tạo dựng cuộc sống hiện tại cho con cháu được tôn thành các "tổ sư", "nghệ tổ".... Như vậy, khái niệm tổ tiên được mở rộng, không chỉ bó hẹp trong phạm vi tổ tiên cùng huyết thống.

Xem thêm: Lập lá số Tử Vi

Ý nghĩa hành động “Thờ cúng”

Thờ cúng là hoạt động có ý thức của con người, là yếu tố mang tính thực hành lễ nghi, là sự thực hành một loạt động tác (khấn, vái, quỳ, lạy…) của người gia trưởng, tộc trưởng là các hậu sinh, hậu thế. Đó là chuỗi hoạt động dưới dạng hành lễ và được các gia tộc, cộng đồng, quốc gia quy định bởi quan niệm, phong tục, tập quán của mỗi loại nhóm chủ thể cộng đồng, dân tộc trong các thời kỳ.

Thờ là yếu tố thuộc ý thức về tổ tiên, là tâm linh, tình cảm hướng về cội nguồn của con cháu. Thờ tổ tiên là sự thể hiện lòng thành kính, biết ơn, tưởng nhớ tổ tiên. Đồng thời cũng là sự thể hiện niềm tin vào sự che chở, bảo hộ, trợ giúp của tổ tiên. Cơ sở của sự hình thành ý thức về tổ tiên là niềm tin về linh hồn bất tử, tổ tiên tuy đã chết, song linh hồn vẫn sống thường lui tới gia đình ngự trên bàn thờ trong những ngày giỗ, lễ tết.

Ý nghĩa Tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của người Việt

Người Việt Nam ý thức tôn thờ tổ tiên thể hiện đạo hiếu của con cháu "ăn quả nhớ kẻ trồng cây", "Uống nước nhớ nguồn", là sự mong muốn tổ tiên "phù hộ độ trì" cho con cháu ăn nên, làm ra và không bị làm hại.

Biểu tượng về tổ tiên là những hình ảnh đẹp đẽ mà con cháu gán cho tổ tiên. Tổ tiên luôn là hình ảnh về những người tài giỏi, có công, có đức. Nơi thờ tổ tiên thường có bài vị, tượng, ảnh được trang trí, bày đặt cầu kỳ, trang trọng.

Cúng là yếu tố mang tính lễ nghi, là sự thực hành một loạt động tác của người được quyền thờ cúng. Đó là hoạt động dưới dạng hành lễ được qui định do quan niệm, phong tục, tập quán của mỗi cộng đồng, dân tộc. Nghi lễ cúng được thực hiện bởi người trưởng gia đình, dòng họ với các động tác dâng lễ vật, khấn, lễ trong không gian thờ cúng: bàn thờ tại gia, nhà thờ họ, đền, miếu, mồ mả...

Thờ và cúng là hai yếu tố tác động qua lại, thống nhất với nhau trong tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên. Sự "thờ", "tôn thờ" chính là nội dung, còn hoạt động "cúng" là hình thức biểu đạt của nội dung thờ cúng. Ý thức tôn thờ, thành kính, biết ơn, tưởng nhớ, hy vọng sự trợ giúp, tránh sự trừng phạt của tổ tiên là nội dung cốt lõi của tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên.

Xem thêm: Xem duyên số vợ chồng qua Tử Vi

Hình thức thờ cúng lúc đầu thể hiện ý thức về tổ tiên, về sau trở thành tập tục, truyền thống mang bản sắc văn hóa được truyền nối từ thế hệ này sang thế hệ khác. Yếu tố ý thức, tư tưởng, tình cảm tôn thờ tổ tiên được kết lắng trong nghi lễ thờ cúng, nhiều khi không thể tách bạch rõ ràng. Yếu tố lễ nghi thờ cúng là phương tiện chuyển tải ý thức, tư tưởng, tình cảm đối với tổ tiên. Vì thế, nói đến tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên thì cần phải đề cập tới cả hai yếu tố ý thức và lễ nghi.

Tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên được hình thành từ xa xưa và tồn tại phổ biến ở nhiều dân tộc trên thế giới, trong đó có dân tộc Việt. Tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên được duy trì và tiếp tục tồn tại, phát triển, tồn tại đan xen cùng với các tín ngưỡng, tôn giáo khác. Xã hội Việt Nam với đặc trưng là sản xuất nông nghiệp với hai ngành chính là trồng lúa nước và chăn nuôi cũng là một trong những nguồn gốc hình thành tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên. Khi bước vào chế độ thị tộc phụ quyền, vai trò người đàn ông trở nên quan trọng trong hoạt động kinh tế, trong mọi sinh hoạt gia đình. Người đàn ông đảm đương các công việc nặng nhọc, như săn bắn, trồng trọt để mang lại những thu nhập về vật chất duy trì sự tồn tại của gia đình. Người vợ và con cái dần phụ thuộc vào quyền lực của người đàn ông. Các dòng họ được hình thành từ những người con mang dòng họ cha. Những người con này, đặc biệt là con trai, lại kế tiếp ý thức về quyền lực của đàn ông trong gia đình mình, “tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên được xác lập theo dòng họ cha bắt đầu từ đấy”

Ở Việt Nam, tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên hình thành từ thời nguyên thuỷ, song nó được thể hiện rõ nét nhất ở thời kỳ trung-cận đại. Tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của người Việt nói chung, trong đó có tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của người Việt ở đồng bằng Bắc bộ nói riêng tuy chịu ảnh hưởng của Nho giáo, nhưng nó vẫn mang đậm bản sắc văn hoá Việt Nam. Về tính chất, người Việt thờ cúng tổ tiên không nặng nề theo các qui phạm của Nho giáo, hình thức thờ cúng phong phú, giản dị, nhưng lại sâu lắng trong lòng nhân dân. Xuất phát từ đặc điểm của nền kinh tế tiểu nông, đa thành phần và những đặc điểm truyền thống khác, người phụ nữ trong gia đình người Việt được tôn trọng và bình đẳng với chồng hơn, nó khác xa với người phụ nữ trong gia đình Nho giáo của Trung Quốc. Điều đó lý giải trong hệ thống tín ngưỡng nói chung và trong tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên của người Việt nói riêng luôn coi trọng yếu tố nữ, đề cao hình tượng người mẹ hơn so với tín ngưỡng thờ cúng Tổ tiên ở Trung Quốc.

Bản tính người dân Việt vốn thật thà, chất phác, vì thế niềm tin của người Việt cũng đơn sơ và mộc mạc. Họ lưu giữ hình ảnh và ký ức của những người thân quá cố qua việc lập ra cái bàn thờ tổ tiên trong mỗi gia đình, vì họ tin rằng người sống và người chết đều có những nhu cầu sinh hoạt như nhau, người sống cần nhà ở, thì người chết cũng cần một nơi cho linh hồn nương náu. Bàn thờ tổ tiên chiếm ngự tại một nơi trang trọng nhất trong ngôi nhà của mỗi gia đình người Việt và được người Việt xem như một nơi linh thiêng, không thể thiếu vắng trong gia đình, bàn thờ tổ tiên cũng là nơi để người sống duy trì mối liên lạc với những người thân quá cố.

Xem thêm: Tử Vi tuổi Dậu 2021

Thờ cúng tổ tiên thể hiện được tính nhân văn của dân tộc Việt, những người đã khuất không bị lãng quên trong tâm tưởng của những người còn lại, Tín ngưỡng này còn có mặt ưu là duy trì được tình thân trong quan hệ thân tộc. Những ngày lễ, ngày Tết hoặc ngày kỷ niệm một người thân qua đời, là những dịp để con cháu ở các nơi khác hội tụ lại, cùng nhau gặp gỡ hàn huyên để kết chặt mối thâm tình, đồng thời thăm nom an ủi ông bà cha mẹ, nếu như họ còn sống. Đây là một việc làm thiết thực và cao quý nhất trong việc thể hiện chữ hiếu của một dân tộc giàu tình cảm như người Việt.

HỘI TỬ VI SƠN LONG – Địa chỉ xem Tử Vi tại Hà Nội

Địa chỉ: 111B1 Phạm Ngọc Thạch, Đống Đa, Hà Nội

Cơ sở 2: 76 Cù Lao, Phường 2, Phú Nhuận, HCM

Cơ sở 3: 13 khu đô thị PG, An Đồng, An Dương, Hải Phòng

Email: bantuvan@tuvisonlong.com

Hotline: 0937 531 969 – 0916 630 617